Pierwszy murowany kościół powstał w Białymstoku w 1617 r., kiedy był on jeszcze niewielkim miasteczkiem. W drugiej połowie XIX w. na skutek gwałtownego rozwoju przemysłowego Białegostoku nastąpił znaczny przyrost ludności miasta. Niewielka świątynia okazała się wówczas zbyt mała, by pomieścić wiernych.

Starania o wybudowanie nowego kościoła niezmiennie spotykały się z odmową władz carskich. Dopiero w 1898 r., po wniesieniu petycji bezpośrednio do cara, wierni uzyskali od niego pozwolenie na powiększenie lub przebudowanie istniejącej świątyni. Rozpoczęto prace, w wyniku których w latach 1900-1905 powstała całkiem nowa, wzniesiona z czerwonej cegły neogotycka bazylika.

Nowy kościół zbudowano tak, by dotykał od strony wschodniej do nawy XVII-wiecznej świątyni. W efekcie tego nawa starego kościoła ("białego") stała się kaplicą boczną nowego ("czerwonego"), który co najmniej dziesięciokrotnie przewyższa wielkością starą świątynię. A wszystko w zgodzie z carskimi ukazami...