W niewielkiej odległości od Nidzicy godny polecenia jest rezerwat krajobrazowo-gemorfologiczny „Źródła rzeki Łyny” im. Prof. R. Kobendzy.
Z tym miejscem powiązane są legendy. Pierwsza mówi o pięknej dziewczynie, imieniem Lana, która zakochała się w przystojnym młodzieńcu Dobrzynie. Nie dane jej jedna było go poślubić. Zrozpaczona nie mogła powstrzymać potoku łez. Spadały one na miękką ziemię, aż nagle ona sama podzieliła rozpacz dziewczyny – rozlała źródłem rzekę tak piękną, Łynę.
Według drugiej zaś, Łyna była córką króla Tysiąca Jezior. W pewnej wsi żył Jaśko, sierota, który pięknie śpiewał. Łyna i Jaśko zakochali się i wkrótce zostali szczęśliwym małżeństwem. Pewnego dnia drzewo przywaliło Jaśka. Łyna postanowiła uratować męża kradnąc z ogrodu ojca życiodajny kwiat. Dziewczyna uratowała życie Jaśka, ale za swój czyn została ukarana. Ten, kto raz opuścił świat wody, nie miał prawa tam wrócić, a Łyna złamała tę zasadę. Król zamienił córkę w rzekę. Jaśko, który kochał Łynę nad życie, poprosił żeby i jego ukarać. Jaśko został zamieniony w wielką wierzbę płaczącą moczącą gałązki w nurcie rzeki.
Tak naprawdę Łyna zawdzięcza swój bieg działaniu ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Ta piękna rzeka, tak ściśle powiązana z Warmią, „bierze swój początek wśród pagórków w ładnej okolicy na wysokości 209 m” – pisał Orłowicz. Rezerwat jest rozległą doliną zajmującą 120,54 ha z licznymi bocznymi wąwozami i dolinkami o stromych zboczach. Najwyżej usytuowany punkt w rezerwacie znajduje się na wysokości 190,7 m n.p.m., dno wąwozu w najwyższym punkcie źródeł rzeki Łyny leży na wysokości około 150 m n.p.m. Powierzchnia rezerwatu porośnięta lasem liściastym typu grądu w wieku 120-140 lat. Stałymi mieszkańcami rezerwatu są sarny, przechodnimi jeleń i łoś. Dla ich wygody zwiedzających przy rezerwacie utworzone zostały parkingi, a ponadto schody i pomosty ułatwiające penetrację zboczy i obserwowanie interesującego zjawiska, jakim jest wsteczna erozja źródliskowa.
Źródło: Zbiór informacji z Urzędu Miejskiego w Nidzicy
LEGENDA O ŁYNIE autorstwa Ryszarda Orszulaka
Od wieków płynie rzeka Łyna,
Nad wodą chyli się wierzbina,
Listkami szepce o radości,
Starą mazurską pieśń miłości.
Każdego ranka Jaś sierota
Nucił tę pieśń, a zorza złota
Niosła melodię po jeziorach,
Wysmukłych trzcinach, szarych borach.
A gdy już dorósł z rybakami,
Zarzucał sieci wieczorami,
Słuchał cichego szumu fal,
Wiatru, co niósł te fale w dal.
Aż pewnej nocy w starej sieci
Olbrzymia głowa blaskiem świeci,
W złotej koronie, z diamentami,
Króla, co władał jeziorami.
Gdy rybacy oprzytomnieli,
Chwycili sznur, mocno ścisnęli.
Targnął się potwór raz i drugi,
Lecz w sieci sznur mocny i długi.
Więc musiał przyrzec władca stary,
Gdy księżyc wzejdzie nad szuwary,
Oddać Jankowi córkę Łynę
Za żonę, potem plusk w głębinę.
Mijały lata, piękna Łyna
Jak każda mazurska dziewczyna,
Cieniutkie, lniane płótna tkała,
Swojego Janka wyglądała.
Lecz gdy się w życiu szczęście śmieje,
Nieszczęście obok ziarna sieje.
Janka choroba z nóg zwaliła,
Cieniami szarą twarz pokryła.
Serce Łyny ścisnął frasunek,
Gdzie ocalenie, gdzie ratunek?
Na dnie jeziora pnie srebrzyste,
Cudowne pąki rozłożyste.
W nich życiodajny ogień płonie,
Już podpłynęła, bierze w dłonie,
Cudowny kwiat ocali Janka,
Wiernego męża i kochanka.
Brzeg coraz bliżej, słońce świeci,
Stary Mateusz zszywa sieci,
Lecz Łyna już nie będzie sobą,
Stanie się rzeką, szarą wodą.
Taki jest wyrok ojca srogi,
Czuje, jak zimne są już nogi.
Lodowy chłód przenika ciało,
Gorące serce bić przestało.
Wije się srebrną wstęgą Łyna,
A nad nią chyli się wierzbina.
Listkami szepce o radości
Starą mazurską pieśń miłości.
Legendy mają to do siebie,
Czy było tak, czy nie, nikt nie wie.
Nie szukaj prawdy szkoda czasu,
Chcesz prawdę znać, posłuchaj lasu.