Największym powierzchniowo zabytkiem Grudziądza jest Twierdza Grudziądz:

Obejmuje swoją powierzchnią całe miasto i jego najbliższe okolice; w wielu miejscach istnieją pozostałości fortyfikacji. Jej sercem była cytadela położona na wzniesieniu na północ od miasta. O ile różne elementy twierdzy zostały w dużym stopniu zniszczone, twierdza przetrwała do dziś w dobrym stanie.

Budowla, która powstała w latach 1776-1786 miała na celu obronę nowej (po I rozbiorze Polski) wschodniej granicy Prus i zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego na Pomorzu. Cytadela zbudowana jest na planie połowy ośmioramiennej gwiazdy (linia cięcia gwiazdy przylega do Wisły); jej centrum zajmuje donżon – plac centralny otoczony budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi, zewnętrzną część tworzą bastiony i raweliny. Całość połączona jest siecią podziemnych korytarzy, których długość planowano na 56 km. Nie wybudowano całego systemu, część zniszczono, obecnie istnieje łącznie 12 km.

Twierdza oblężona była raz, podczas wyprawy Napoleona 1806-1807. Nie została wówczas zdobyta, między innymi z braku odpowiedniej artylerii po stronie napoleońskiej. Ujawniły się wówczas jej wady, istotnie obniżające jej przydatność bojową. W połowie XIX w. twierdze tego typu straciły w ogóle na znaczeniu ze względu na wprowadzenie artylerii o lufach gwintowanych. Od tego czasu do dziś cytadela grudziądzka wykorzystywana jest w celach koszarowo-magazynowych. Podczas okupacji niemieckiej było tu też więzienie.

Obecnie zwiedzanie zewnętrznej części umocnień jest możliwe dzięki Wojskowemu Stowarzyszeniu Kulturalno-Edukacyjnemu „RAWELIN”; do donżona można wejść dwa razy w roku, 3 maja i 11 listopada, gdy jednostki wojskowe organizują dni otwarte.