Dzisiejsza dzielnica Zawiercia - Kromołów - podobnie samo Zawiercie nie była bezpośrednią areną walk w latach 1914-18, podczas ówczesnej „wojny wszechświatowej”, jak nazywano I wojnę światową. Jednak zmagania nienawidzących się armii toczyły się na linii Włodowice-Kalinówka-Mokrus-Gulzów-Pilica i tę linię w literaturze nazywa się „bitwą krakowsko-częstochowską”. Odbyła się w dniach 14-27.11.1914 roku jakieś 10 km za Kromołowem. Nie znaczy to, że walk w tych okolicach nie toczono w ogóle podczas ww. wojny.

Cmentarz wojenny w Kromołowie graniczy bezpośrednio z miejscowym cmentarzem żydowskim. Z zachowanych, skąpych informacji wynika, że funkcjonował w Kromołowie lazaret wojskowy, a cmentarz i kwatera żołnierska miały charakter przyszpitalny. Niestety, jak dotąd nie udało się potwierdzić tych przypuszczań.

Centralnym punktem cmentarza jest „schodkowy pomnik”, na szczycie którego stoi katafalk, a na nim umieszczono trumnę okrytą kirem. Poniżej wyryta inskrypcja głosi, że pomnik ten został odsłonięty dnia 07.09.1926 roku, ku czci żołnierzy wojny wszechświatowej 1914-1918 poległych w bitwach toczonych w okolicach Kromołowa, przypuszczalnie na wspomnianej na początku „linii frontu”. Na terenie cmentarza nie znajdziemy „jasno” oznaczonych kwater żołnierskich, lecz są to po nich pozostałości. Takimi „śladami” są „grobowe kopce” ( ktoś nazwał je „polami grobowymi” ), na których w końcowej części cmentarza widać jeszcze dwa ostatnie krzyże: jeden posiada zadaszenie, drugi jest bez niego. Przypuszczam, że jest to kwatera żołnierzy rosyjskich.

Według zachowanej dokumentacji na cmentarzu kromołowskim pochowanych jest 175 żołnierzy: 91 Austriaków i 84 Rosjan. Niestety, brak jest jakichkolwiek informacji personalnych. Na teren cmentarza można wejść przez furtkę. Sam teren cmentarza przypomina „trawiastą łąkę”, albo przybiera już postać „polskiej łąki”, na której rośnie m.in. co najmniej dwa gatunki koniczyny..., chociaż nie zauważyłem, by trawa była na tyle wysoka, aby nie można było na teren żołnierskiej kwatery wejść. Wynika z tego, iż raz po raz cmentarz jest porządkowany........