Muzeum Okręgowe w Pile powołano do życia w sierpniu 1975 r. Pierwszą siedzibę znalazło w niewielkim muzeum biograficznym Stanisława Staszica. Pomysł na utworzenie wielodziałowej placówki wyłonił się niejako z potrzeby wyeksponowania coraz to bardziej rosnącej kolekcji zbiorów, które nie dotyczyły bezpośrednio najsłynniejszego pilanina. Już sześć lat później (1981) można je było przenieść do nowej lokalizacji, czyli budynku dawnego Bractwa Strzeleckiego przy ul. Chopina.
Kolekcje rozrastały się, a miejsca na ich eksponowanie zaczynało brakować. W 1997 r. placówka po raz kolejny przeniosła się, tym razem do odrestaurowanego i zmodernizowanego budynku przy ul. Browarnej. Tutaj, w niedużej odległości od swojej pierwszej siedziby - Domu Stasziców (http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/8896,pila-dom-staszicow.html) - pozostaje do dziś. Okazałą willę zbudowano ok. 1875 r. w stylu nawiązującym do budownictwa włoskiego. Gmach zajmuje w historii Piły niepoślednią rolę, ponieważ w latach 1934-1939 był siedzibą polskiego konsulatu w niemieckiej prowincji Grenzmark Posen-Westpreußen (Marchia Graniczna Poznań – Prusy Zachodnie). Po wojnie pełnił przez krótki czas rolę szpitala polowego, a od 1947 r. funkcjonowały w nim sądy – najpierw grodzki, później rejonowy.
Dziś pamiątki po Konsulacie RP i jego działalności stanowią jedną z ekspozycji stałych w muzeum. Zbiory pogrupowane są w podstawowych działach: archeologicznym, etnograficznym, historycznym i dziale sztuki.
Dział archeologiczny prezentuje przede wszystkim efekty prac badawczych przeprowadzanych w dorzeczu środkowej i dolnej Noteci (od powiatu pilskiego przez chodzieski i czarnkowsko-trzcianecki do złotowskiego).
Dział historyczny to dokumenty, fotografie z pilskich atelier, karty pocztowe przedstawiające Piłę z przełomu XIX i XX w., regionalia (także judaika), militaria z kolekcją mundurów i broni oraz falerystyka, czyli kolekcja medali (XVIII-XX w.), odznaczeń i polskich odznak wojskowych II RP. Wart odnotowania jest też jeden z największych w naszym kraju, liczący ponad 400 obiektów zbiór pamiątek po funkcjonującej w Polsce w latach 1928-1939 Straży Granicznej.
W dziale etnograficznym – obok lokalnego folkloru krajeńskiego i pałuckiego - znajdują się zbiory ściśle związane z przybyłymi tu po wojnie repatriantami i ich kulturą, a w dziale sztuki wspaniałe kolekcje dawnej porcelany, szkła i chodzieskiej ceramiki. Jest wystawa stała dawnych wnętrz mieszkalnych od połowy XVIII do początku XX w. Są obrazy i rzeźby.
Muzeum – jak niemal każda tego typu placówka – zamknięte jest w poniedziałki. Od wtorku do piątku można oglądać ekspozycje w godzinach 10.00–16.00, a w soboty i niedziele godzinę krócej, czyli od 11.00 do 16.00. Ceny nie są wygórowane (rok 2013: bilet ulgowy 4 zł, bilet normalny 6 zł, a rodzinny 12 zł). W niedzielę wstęp (dotyczy ekspozycji stałych) jest bezpłatny.
Od 1979 r. jednym z oddziałów Muzeum Okręgowego w Pile jest też skansen w Osieku (http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/7793,osiek-nad-notecia-wspolne-dzielo-archeologow-i-etnografow.html).