Chełm jest pięknym miastem leżącym przy granicy z Ukrainą i niedaleko granicy z Białorusią. Położone na pograniczu kultur, po dziś dzień zachowało swój niepowtarzalny charakter. Najważniejszym, a zarazem najcenniejszym miejscem w Chełmie jest Góra Chełmska z barokową Bazyliką Narodzenia NMP. W ciągu wieków bywała cerkwią prawosławną oraz unicką.

W sąsiedztwie Bazyliki znajduje się okazały budynek dawnego Muzeum Eparchialnego. W tym budynku zaczęły się dzieje chełmskiego muzealnictwa. Władze rosyjskie utworzyły w nim w roku 1882 Cerkiewno - Archeologiczne Muzeum, poświęcone życiu religijnemu i kulturalnemu Ukraińców Chełmszczyzny. Zbiory stanowiły obrazy, rzeźby, księgi i sprzęt liturgiczny z dawnych cerkwi greckokatolickich, zlikwidowanych w czasie kasacji Unii w 1875 roku.

Na początku pierwszej wojny światowej Rosjanie wywieźli większą część zbiorów w głąb Rosji, a ich niewielka ilość trafiła w 1919 roku do Gimnazjum im. S. Czarnieckiego, gdzie ówczesny dyrektor szkoły Wiktor Ambroziewicz zaczął od nowa tworzyć pierwsze w niepodległej Polsce Muzeum Ziemi Chełmskiej.