Stolica Księstwa Czerskiego

Czerski cypel wysoczyzny podmywany w przeszłości przez wiślane fale, boczne dolinki rozdzieliły na trzy wzgórza. Na południowym od XI w. stał gród strzegący brodu na Wiśle. Środkowe zajmowało podgrodzie - osada targowa wyrosła na skrzyżowaniu ważnych szlaków kupieckich wiodących z Pomorza na Ruś i z Mazowsza w stronę Śląska. W XIII w. Czersk był siedzibą książąt mazowieckich, stolicą Księstwa Czerskiego. Osada w połowie następnego stulecia otrzymała prawa miejskie potwierdzone w 1386 r. przez księcia Janusza I Starszego (1346-1429). Ten sam władca na przełomie XIV/XV w. zbudował tu murowany gotycki zamek.

Gdy wydawało się, że poza Płockiem i Rawą Czersk nie znajdzie godnego konkurenta wśród miast Mazowsza, nadszedł nieoczekiwany cios. Zapewne po którejś z większych powodzi Wisła porzuciła swoje dotychczasowe koryto i odsunęła się ok 2 km na wschód! Był to poważny problem nie tylko dla miasta, ale też dla załogi zamku, która nie mogła skutecznie kontrolować ruchu na rzece. Prawdopodobnie pod wpływem tego zdarzenia książę, nie czekając na ukończenie budowy kasztelu, przeniósł swoją siedzibę do Warszawy.

Stolica Księstwa Czerskiego straciła dziejową szansę na rozwój i prymat w regionie. Jeszcze w XVI w., gdy na zamku pomieszkiwała królowa Bona, miasto liczyło ok. 1 tys. mieszkańców (w Warszawie żyło wówczas ok. 3,6 tys. ludzi). Po wojnach i zarazach, które dotknęły Czersk w drugiej połowie XVII w., mieszkało wśród jego ruin zaledwie kilkanaście osób!

Dawna stolica księstwa jest dzisiaj wsią, pozbawioną choćby urzędu wójta (do rozbiorów Czersk był stolicą ziemi, starostwem z siedzibą sądów). Śladem jego miejskiej przeszłości jest rynek. To tu najlepiej zostawić samochód i przez teren dawnego podgrodzia, na którym obecnie stoi kościół pw. Przemienienia Pańskiego (1805-1806), udać się w stronę ruin gotyckiego zamku. Po minięciu punktu kasowego, przez most nad suchą fosą zbudowany w drugiej połowie XVIII w. dochodzi się do wieży bramnej. Na jej drugim piętrze w sklepionej izbie znajdowało się niegdyś mieszkanie burgrabiego. Wieżę udostępniono do zwiedzania. W salach mijanych po drodze na jej ostatnią kondygnację (taras widokowy) warto zobaczyć wystawę poświęconą historii zamku.

Warto także wspiąć się ciasnymi schodami w grubości muru na szczyt baszty południowej (dawniej w jej lochu trzymano więźniów). Ma ona 24 m wysokości. Podobnie jak z wieży bramnej pięknie się stąd prezentują sady w dolinie Wisły. Atrakcją jest widok kwitnących wiosną drzew owocowych.

Mury obwodowe zamku zachowały się prawie w całości od strony północnej i wschodniej. W innych miejscach zostały rozebrane. Ich szczątki wystają ok. 1 m ponad poziom terenu. Baszta zachodnia jest niedostępna dla zwiedzających. Na dziedzińcu pomiędzy wieżą bramną a wieżą południową zabezpieczono odkopane przez archeologów fundamenty XII-wiecznego kościółka pw. św. Piotra.

Czerskie ruiny można zwiedzać codziennie w marcu w godz. 8-17, w kwietniu i październiku do godz. 18, od maja do września do godz. 20, zimą do godz. 16